En het is een….

Ja wat is wát? Zit je je af te vragen of je iets gemist hebt? Nou nee hoor, maar aan deze titel zit wel een grappig verhaaltje vast. En daarvan willen we jou deelgenoot maken.

Oude apparaten

Er staan in het Bos diverse oude apparaten en de grootste staan bij onze rotonde. Weet je waar de rotonde is? Aan het einde van het pad kun je een rondje rijden om weer vooruit het pad af te kunnen. Dat is bewust zo gemaakt voor mensen die bijvoorbeeld slecht ter been zijn. Nou bij die rotonde staan al een tijdje een oude vorkjesschudder en een bijzondere bietensnijder.

Verzamelaar

Uit alle eerdere verhalen weten jullie vast dat Jan een echte verzamelaar is. Hij blijft speuren naar iets bijzonders, maakt niet uit of dat nou voor de schoenmakerij is, het winkeltje van vroeger (dat nog in de maak is), het bakhuis of de Theresiakapel.  Deze keer kreeg hij een apparaat aangeboden, via boer Martin-van-de-schapen. Die had het weer gevonden bij iemand uit de Hoeksche Waard. Het zou een vlasmachine zijn, weegt een paar honderd kilo en ziet er vervaarlijk uit met die grote wielen.

Check en dubbelcheck

Voordat wij onze bezoekers een verhaaltje voorschotelen over een apparaat en het gebruik ervan, checken we alles eerst goed. Zo ook dit apparaat. Het vervelende was dat er nergens een naam te vinden was en Google liet alleen maar apparaten zien die wel wielen hadden, maar verder niet leken. Vandaar dat we diverse vlasserij- en landbouwmusea foto’s mailden met de vraag waarvoor dit apparaat werd gebruikt. De antwoorden waren teleurstellend, ze wisten het niet. Behalve landbouwmuseum Tiengemeten, die vermoedden dat het een oliepers was. Voor het koud persen van vlas-, raap- en koolzaad, met als product onder andere lijnolie. Van de overgebleven droge stof werden dan lijnkoeken als veevoer gemaakt.

We zetten het in de krant

Onze onzekerheid over het apparaat bracht mij op het idee om het naar de rubriek ‘Lezers helpen lezers’ van een landelijk nieuwsbladconcern te sturen. Het stond vervolgens op 06-09 onder meer in het AD, Brabants Dagblad, De Gelderlander en De Stentor en wat werd die oproep goed gelezen! We werden overstelpt met meer dan 100 mails, vol mooie verhalen en zelfs met foto’s en filmpjes erbij. Alleen wezen de antwoorden niet allemaal in dezelfde richting. Het varieerde van een apparaat om zeisen te slijpen, tot bamboepers of suikerrietpers.

En het is een….

Diverse molenaars mailden ons dat zij het apparaat nog steeds gebruiken en dat gaf ons de doorslag. Een van de vrijwilligers van de Vinkelse molen kwam hoogstpersoonlijk kijken en legde de werking ter plekke aan ons uit. Het is een graanpletter. Gerst en haver werd zo geschikter gemaakt als veevoer en in sommige korenmolens wordt het nog steeds gebruikt voor het pletten van graankorrels, die daarna gemalen worden. Door het pletten wordt het harde vliesje gebroken wat een beter maalresultaat geeft.

Het graan wordt geplet tussen de twee grote wielen, die tegen elkaar aanlopen. Met het stelwieltje aan de rechterzijde kan het ene pletwiel worden versteld, zodat harder of zachter wordt geplet. Bovenop is de doseerinrichting met geribbelde rol, bij ons ontbreekt helaas de kaar (een houten bak waarin een hoeveelheid graan kan). Op dit filmpje zie je hoe het apparaat werd aangedreven door middel van een trekker of dieselmotor, met een riem naar het wiel linksvoor.

Bijzonder apparaat

Naar aanleiding van onze oproep in de krant kwam ook iemand met het volgende antwoord:  ‘in de jaren 1950-1960 werd het zowel als vlaspers en als graanpletter gebruikt, om kosten te besparen.’ We hebben dus echt weer een opmerkelijke machine staan in het Bos, mooi opgeknapt door Jan!