De duilen van het Duyls Bos

Voor mensen hier uit de streek is het woord duil verbonden met ‘den Duijl‘, de naam van een van de polders in Altena. Ook de straat waaraan het Bos ligt heet ernaar: de Duijlweg. Maar waar komt dat woord duil toch vandaan.

Even vragen

Bij een rondleiding is dat altijd een van mijn eerste vragen: waarom heet het Bos ‘Duyls Bos’. Het antwoord is meestal zoiets van ‘ja omdat de polder hier zo heet’. Op vraag waarom de polder zo heet blijft het meestal stil. Het is leuk om iets te weten over de geschiedenis van onze streek en de herkomst van woorden of namen. Daarom nu het verhaal van de duilen uit ons logo in hun historische context.

Sint Elisabethsvloed

Vandaag precies 600 jaar geleden stuwde een zware noordwesterstorm het zeewater op. Dat leidde tot enorme schade langs de Hollandse, Zeeuwse en Vlaamse Noordzeekust. In de nacht van 18 op 19 november 1421 braken de sluizen bij Broek, vlakbij Strijen. Door de grote kracht van het water stroomde een enorme golf zout water de Grote Waard in. Dit kwam mede doordat er (te) veel veen afgegraven was voor zoutwinning, het zogenaamde darinkdelven, en door slecht onderhoud van de dijken.

De groote Waard verdronk
Wat schriklijk schouwtooneel treft hier der burgren oog. Een onafzienbare zee, met baren breed en hoog.
….
Al ‘t ander is vergaan, verzonken en verzwolgen. Men kermt de vesten langs: “de Hemel is verbolgen”.
Reijer Hendrik van Someren 1421
Bron: De macht van het water – Dr. Cees de Gast

Deze 2e Sint Elisabethsvloed heet zo omdat ze rond de naamdag van Sint-Elisabeth gebeurde en ze vormde het begin van het einde voor de Grote Waard. De Grote Waard omvatte toen de Hoeksche Waard, de Biesbosch, het Eiland van Dordrecht en delen van Noord-Brabant.

Verschillende waterschappen hebben samen bovenstaande video uitgebracht en een online belevingscentrum gemaakt naar aanleiding van 600 jaar Sint Elisabethsvloed.

Maar daar bleef het niet bij want enkele weken later kwam er veel opperwater van de rivieren en brak de Merwedijk bij Werkendam. Zo stroomde er ook zoet water de Grote Waard in.

Het water ende vloet ging so hooge, ende stroom was zo groot datter geen dijcken tegen staen en mochten; sij en braken in.
…..
Ende kercken, Sloten, huijsen, ende menigte Ridders Hofstede verginghen metten water daer toe veel duijsent menschen die daer verdroncken.Van Gouthoeven – Chronijke
Bron: De macht van het water – Dr. Cees de Gast

De dijk werd hersteld, maar brak in november 1424 weer door. Na deze vloed gaf de bevolking het op en bleef het water de Grote Waard instromen. Zo’n 37.000 hectare landbouwgrond veranderde geleidelijk in een binnenzee en bewoners verlieten huis en haard en trokken weg.

In het prachtige, onlangs verschenen boek ‘Water en Altena door de eeuwen heen’ van Bas van Andel staat te lezen dat de huidige Biesbosch na 1421 een binnenzee werd, die af en toe tot voorbij Genderen Altena onder water zette. Na 1465 was half Altena van de overstromende Biesbosch verlost dankzij de Kornse dijk. Ten westen van de Korn was een soort kweldergebied ontstaan, waar de Biesbosch 1.5 meter slib op had afgezet. Centraal Altena werd een soort badkuip en men was tot 1960 bezig om die droog te houden met watermolens.

Duilen groeiden in de polder

Er groeide weinig en er was niet te leven. Alles wat waardevol was, werd meegenomen om buiten de voormalige Grote Waard een nieuw bestaan op te bouwen. Alle gebouwen werden tot het maaiveld afgebroken, want ook de stenen konden ze elders goed gebruiken.

Maar wat er wel groeide op de slechte grond waren de duilen of ook wel dullen genoemd. Dat waren de lisdodden, die je hier nog vaak aantreft langs de slootkanten. Ze zijn onder vele namen bekend in Nederland, maar ‘sigaren’ of ‘lampenpoetser’ zijn wel de bekendste. Met die duilen werd van de nood een deugd gemaakt, men gebruikte ze onder andere voor het riet. Daarnaast werd het pluis gebruikt als bedvulsel en de bladeren als stalstrooisel en met de zachte bruine vruchtkolven maakte men de lampenglaasjes schoon.

Dat de plant voor de bevolking wel enige gebruikswaarde bezat blijkt uit het volgende:

En sal daer niemant Duylen mogen halen uyt een anders Riet of Rietlant, sonder konsent van den Eygenaer, opte boeten van vijf stuyvers, de Ouders voor de kinderen.

De duilen en het water staan in ons logo, zie hierboven en een deel van deze quote gebruiken we op onze website, scroll maar eens helemaal naar beneden.